Νησί πικρό, νησί γλυκό
«Έφυγαν. Ησυχία. Τι μοναξιά πυκνοκατοικημένη. Τα πάντα πυκνά και διαλυμένα. Το απέραντο δίχως βάρος μάρτυρες. Σε ποιον να μιλήσω και γιατί; Αν είχαν τουλάχιστον μείνει.
Δεν πρέπει να βουλιάξω μέσα μου. Ας κρατηθώ έστω απ’ τη φωνή μου, απ’ τον ήχο του δικού μου ντουφεκιού, να μείνει το κεφάλι μου έξω ή μοναχά το μέτωπό μου και τα μάτια μου. Θέλω να βλέπω.
…Μοιάζει ανέφικτη η νίκη δίχως μάρτυρες που να τη διαλαλήσουν».Το απόσπασμα από τον «Αποχαιρετισμό» του Γιάννη Ρίτσου δίνει το μέγεθος του ψυχισμού που είχε ο αγώνας για την εκδίωξη των Άγγλων αποικιοκρατών από την Κύπρο. Ένας ένοπλος αγώνας της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών (Ε.Ο.Κ.Α.) με αρχηγό τον συνταγματάρχη ε.α. Γεώργιο Γρίβα-Διγενή και τελικό σκοπό την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.
1878 - 1955
Τι προηγήθηκε πριν από τον αντιαποικιακό και απελευθερωτικό αγώνα της 1ης Απριλίου του 1955.
Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1877-1878, που έληξε με ήττα της Τουρκίας και με την υπογραφή της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου και τη δημιουργία μιας ισχυρής Βουλγαρίας, οδήγησε στη σύγκληση της Διάσκεψης του Βερολίνου, τον Ιούνη-Ιούλη του 1878, που αναθεώρησε τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Στη Διάσκεψη του Βερολίνου ανακοινώθηκε επίσημα (9 Ιούλη 1878) ότι η Υψηλή Πύλη και η Μ. Βρετανία είχαν υπογράψει μια «αμυντική συμφωνία» στην Κωνσταντινούπολη, στις 4 Ιούνη 1878. Με βάση τη συμφωνία της Κωνσταντινούπολης, η Τουρκία εκχωρούσε την Κύπρο στην Αγγλία όπως κατέχεται και διοικείται υπ’ αυτής.
Στις 28 Ιουνίου του 1878 κατέπλευσε στον όρμο Λεμεσού το πρώτο αγγλικό πλοίο. Πρόκειται για το πολεμικό πλοίο «Παλλάς», από το οποίο αποβιβάστηκε μονάδα πεζοναυτών που παρέλαβε από την τουρκική φρουρά το κάστρο της πόλης. Η τουρκική σημαία υπεστάλη ύστερα από 307 χρόνια και στη θέση της υψώθηκε η αγγλική. Ο αγγλικός στόλος, υπό τον ναύαρχο Τζον Χέι, κατέπλευσε την επομένη στη Λάρνακα, όπου και αποβίβασε τα πρώτα αγγλικά στρατεύματα, με την επίσημη τελετή μεταβίβασης της εξουσίας να γίνεται στο διοικητήριο της Λευκωσίας, στις 12 Ιουλίου. Η αγγλική σημαία αντικατέστησε και εδώ την τουρκική και ο Σαμί πασάς, αντιπρόσωπος του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ, παρέδωσε την εξουσία στον Γουόλτερ Βάριγκ, αντιπρόσωπο της βασίλισσας Βικτωρίας.
Λίγες μέρες αργότερα ο εκπρόσωπος της βασίλισσας γράφει στην ίδια: «Σου παραδίδω το κλειδί της ΝΔ Ασίας».
Έκτοτε το αίτημα των Ελλήνων Κυπρίων για εθνική αποκατάσταση και ένωση με την Ελλάδα γίνεται ολοένα και πιο έντονο, με το πρώτο υπόμνημα προς το Λονδίνο να στέλνεται από Κυπρίους το 1882, υπενθυμίζοντας ότι «ο μόνος πόθος των Κυπρίων είναι η μετά της Μητρός Ελλάδος Ένωσις». Ακολούθησε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, το «σπάσιμο» των σχέσεων Αγγλίας – Τουρκίας, ενώ με τη Συνθήκη της Λωζάννης του 1923, η Τουρκία παραιτήθηκε από όλα τα δικαιώματά της πάνω στην Κύπρο. Δύο χρόνια αργότερα η Αγγλία ανακήρυξε την Κύπρο αποικία του στέμματος, ενέργεια που προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις από την πλευρά κυρίως των Ελλήνων του νησιού.
Όλο αυτό το διάστημα η Αγγλία λάμβανε μέτρα εναντίον των πρωτεργατών της ενώσεως με την Ελλάδα και το 1930 ιδρύεται η Εθνική Οργάνωση Κυπρίων, με σκοπό την εθνική αποκατάσταση της Κύπρου με την Ελλάδα.
Την 1η Απριλίου 1955 γεννιέται και επίσημα η Ε.Ο.Κ.Α. με την πυροδότηση των πρώτων εκρηκτικών μηχανισμών και ξεκινά ο ένοπλος αγώνας κατά της αγγλικής αποικιοκρατίας. Γρίβας, Αυξεντίου, Μάτσης, Καραολής, Παλληκαρίδης τα βάζουν με την αγγλική αυτοκρατορία, με τους Άγγλους να θέτουν σε υποστηριχτικό ρόλο την Τουρκία. Οι Τουρκοκύπριοι δρουν επικουρικά, ενώ το 1958 αναλαμβάνει δράση η τρομοκρατική ΤΜΤ του Ραούφ Ντενκτάς, η οποία εξοπλίζεται από την Άγκυρα και δρα ανάμεσα στις μάζες των Τουρκοκυπρίων, οργανώνοντας διαδηλώσεις με κύριο αίτημα τη διχοτόμηση της Κύπρου και πάντα παρεμποδίζοντας το έργο της ΕΟΚΑ.
Ο αγώνας των ηρώων της ΕΟΚΑ συνεχίστηκε έως το 1959, καθώς προηγήθηκε η προσέγγιση Ελλάδας-Τουρκίας στη Ζυρίχη και η μεταξύ τους συμφωνία σχετικά με το μέλλον του νησιού στη βάση μιας ανεξάρτητης Κύπρου. Η συγκεκριμένη εξέλιξη αποστέρησε από τη Βρετανία τον «διαιτητικό» ρόλο που της επέτρεπε να διατηρεί στην κατοχή της την αποικία λόγω των συνεχών αδιεξόδων που εμφανίζονταν τα προηγούμενα χρόνια. Έτσι, τα τρία συμβαλλόμενα μέρη, καθώς και οι δύο μεγαλύτερες εθνικές ομάδες του νησιού (Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι) κατέληξαν σε έναν συμβιβασμό, τη Συμφωνία του Λονδίνου (17-19 Φεβρουαρίου 1959), αποτέλεσμα του οποίου δεν ήταν η Ένωση ή η διχοτόμηση, αλλά η επίσημη ανακήρυξη τον Αύγουστο του 1960 ενός ανεξάρτητου κράτους, της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Ο αγώνας των ηρώων της ΕΟΚΑ ιδιαίτερα σήμερα, σε ένα μέλλον αβέβαιο για τον Ελληνισμό, είναι περισσότερο αναγκαίος από ποτέ. Όχι απλά για να τους μελετούμε και να αντλούμε τις αξίες και τα διδάγματά τους, αλλά για να παίρνουμε τις όποιες αποφάσεις με βάση τη θυσία τους. Μια θυσία που στηρίχθηκε και άντλησε δύναμη από το θάρρος και την αγωνιστικότητά τους. Ο αγώνας της ΕΟΚΑ είναι επίκαιρος όσο ποτέ, ώστε να μας θυμίζει πώς πρέπει να πορευτούμε. Οι ηθικές αξίες που χαρακτήριζαν τον αγώνα της ΕΟΚΑ, όπως η αγάπη για την πατρίδα, η αφοσίωση στον αγώνα για την ελευθερία και η αυτοθυσία πρέπει να αποτελούν το όραμα των ηγεσιών σε όσα έπονται. Είναι όμως έτσι;
Το σχέδιο Ανάν ανέδειξε την ύποπτη στάση του Κώστα Σημίτη και του Γιώργου Παπανδρέου με τον Δημήτρη Χριστόφια και την ιερή συμμαχία του Κώστα Καραμανλή με τον Τάσσο Παπαδόπουλο. Στο δημοψήφισμα της 24ης Απριλίου 2004 το 76% των Ελληνοκυπρίων απέρριψε το σχέδιο (πίνακας 3) στέλνοντας ένα σαφές μήνυμα που ακούστηκε μέσα από το ιστορικό μήνυμα του Τάσσου Παπαδόπουλου, ο οποίος σημείωσε: «Παρέλαβα κράτος διεθνώς αναγνωρισμένο. Δεν θα παραδώσω “κοινότητα” χωρίς δικαίωμα λόγου διεθνώς και σε αναζήτηση κηδεμόνα. Και όλα αυτά έναντι κενών, παραπλανητικών, δήθεν, προσδοκιών. Έναντι της ανεδαφικής ψευδαίσθησης ότι η Τουρκία θα τηρήσει τις δεσμεύσεις της».
Από το 2004 και μετά το σχέδιο Ανάν ουδέποτε αφέθηκε στο περιθώριο. Ο Νίκος Αναστασιάδης και στελέχη του ΔΗΣΥ ήταν πρόθυμοι να το επαναφέρουν και το έκαναν όπως αποκαλύφθηκε από τα wikileaks, με τις δεκάδες επαφές που πραγματοποίησαν με Τούρκους πολιτικούς.
Στις μέρες μας, Νίκος Αναστασιάδης και Μουσταφά Ακιντζί έχουν ανοίξει έναν νέο κύκλο διαπραγματεύσεων, με το σχέδιο που βγαίνει στο φως της δημοσιότητας, για πολλούς αναλυτές, να είναι εις βάρος των Κυπρίων και ακόμη χειρότερο σε σχέση με το σχέδιο Ανάν. Κάποιοι μάλιστα δεν θεωρούν τυχαία και την εμπλοκή – επιλογή στήριξης της σημερινής ελληνικής κυβέρνησης με σκοπό να κλείσει οριστικά το Κυπριακό. Μια λύση που όπως φαίνεται (πίνακας 1 – 2) έχει πολλά κοινά σημεία με το σχέδιο Ανάν.
Δεν πρέπει πάντως να θεωρηθεί και τυχαία η έξοδος της Κύπρου από το Μνημόνιο. Είναι ένα κρίσιμο σημείο και ο χρόνος εξόδου της Κύπρου στις αγορές, για πολλούς, σημαίνει και εξεύρεση λύσης μέσα στο 2016 για το Κυπριακό. Προς όφελος ποιου, είναι το μεγάλο ερώτημα. Θα πληγωθεί τελικά η περηφάνια των Ελληνοκυπρίων, θα προτιμήσουμε μια «φούχτα τιμημένη στάχτη» όπως έγραψε ο Ρίτσος, μένοντας ευτυχισμένοι «που είναι μόνο οι ελεύθεροι και οι γενναίοι» κατά τον Θουκυδίδη;