Η "μαύρη τρύπα" στην Μέση Ανατολή

Μέχρι και πριν από λίγες ημέρες η συμβατική αντίληψη και προσδοκία ήταν ότι η Μέση Ανατολή μετά από σχεδόν δύο δεκαετίες πολεμικών συγκρούσεων και εσωτερικών αναφλέξεων έμπαινε σε μια περίοδο σχετικής ύφεσης της βίας. Ο κύκλος του αίματος που ξεκίνησε με την αμερικανική στρατιωτική επέμβαση στο Ιράκ, συνεχίστηκε με τις τακτικές συγκρούσεις Ισραήλ-Χαμάς, κορυφώθηκε με το ολοκαύτωμα της Συρίας, τον εμφύλιο στην Υεμένη και την βίαιη ανατροπή των ισλαμιστών στην Αίγυπτο θα έκλεινε με την ήττα των τζιχαδιστών του Ισλαμικού Κράτους σε Ιράκ και Συρία. Φυσικά μέχρι να ανοίξει ο επόμενος. Σε όλο αυτό το διάστημα, αν και οι κυρίαρχες εικόνες ήταν εικόνες βίας και θανάτου, εκτοπισμένων και προσφύγων, πάνω από τα ερείπια  και τους προσφυγικούς καταυλισμούς εξελισσόταν και εξελίσσεται ένας κλασσικός ανταγωνισμός ισχύος, ένας κλασσικός αγώνας για επιβίωση και ασφάλεια, μία κλασσική σύγκρουση για περιφερειακή επιρροή και ηγεμονία.

Από τον Κώστα Υφαντή*

Σε αυτό το «παιγνίδι» για στρατηγική επικράτηση, η Ουάσιγκτον αποφάσισε ότι η Μέση Ανατολή δεν είναι πλέον ζωτικής σημασίας για τα αμερικανικά εθνικά συμφέροντα και δεν αξίζει το «αίμα και τον θησαυρό» των ΗΠΑ. Ο Πρόεδρος Ομπάμα, πολύ νωρίς εκτίμησε ότι η εποχή που οι ΗΠΑ θα παρέμβαιναν άμεσα για να προστατεύσουν την περιφερειακή Pax Americana από ενδεχόμενη κατάρρευση είχε τελειώσει. Η χρήση drones, και η έμμεση και λελογισμένη ενίσχυση των δυνάμεων που αντιστέκονταν στους τζιχαδιστές της Al Qaeda και του ISIS στο Ιράκ και την Συρία έλαβε χώρα σε ένα στρατηγικό φόντο παραδοχής ότι το καθεστώς Άσσαντ θα επιβιώσει τελικά, ανακούφισης που προκάλεσε η ανατροπή της δημοκρατικά εκλεγμένης αλλά αντιδημοκρατικής κυβέρνησης Μόρσι στην Αίγυπτο, κλπ. Ο Πρόεδρος Τραμπ εξελέγη με μία πλατφόρμα ακόμη μεγαλύτερης αποστασιοποίησης και εσωστρέφειας. Το «σύνδρομο Ομπάμα» που κατατρέχει από την πρώτη στιγμή τον Ντόναλντ Τραμπ τον κάνει να θέλει να απαξιώσει ή και να ανατρέψει κάθε πολιτική του προκατόχου του, στο Ιράν, στις σχέσεις των ΗΠΑ με το Ισραήλ, με την Σαουδική Αραβία, στη Συρία και το Ιράκ.

Το αποτέλεσμα είναι ότι για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια δεν υπάρχει συγκροτημένη και συνεκτική αμερικανική στρατηγική στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Δεν υπάρχει στρατηγικά επεξεργασμένος στόχος για την περιφερειακή τάξη που θα επιθυμούσαν οι ΗΠΑ και έτσι δεν υπάρχουν και ισχυρές προτιμήσεις για την σημασία των περιφερειακών δρώντων με τους οποίους οι ΗΠΑ θα ήθελαν να συνεργαστούν. Με την εξαίρεση του Ισραήλ και της Σαουδικής Αραβίας (για διαφορετικούς λόγους η κάθε περίπτωση) ο Πρόεδρος Τραμπ είτε δεν θέλει είτε δεν μπορεί να κατανοήσει την γεωγραφία της περιοχής. Οι αποφάσεις του βασίζονται σε μία κάθε φορά ad hoc αντίληψη της συγκυρίας και το αποτέλεσμα είναι μία «μαύρη τρύπα» όπου εξαφανίζεται κάθε ελπίδα σταθεροποίησης.

Η απόφασή του να συναινέσει στον Τουρκικό σχεδιασμό για επέμβαση στην βορειο-ανατολική Συρία και την εκκαθάριση της περιοχής από τους Κούρδους – ένοπλους και άμαχους – είναι η πιο εκκωφαντική επιβεβαίωση ότι ο τωρινός ένοικος του Λευκού Οίκου και αγνοεί και δεν κατανοεί την συγκυρία. Όσο καλή διάθεση και να έχει κανείς, η απόφαση Τραμπ δεν αντέχει σε στοιχειώδη στρατηγική ανάλυση. Αν ο διαχρονικός και πιο σταθερός στόχος των ΗΠΑ την τρέχουσα δεκαετία ήταν η ολοκληρωτική ήττα του ISIS και των λοιπών τζιχαδιστών, τότε η πολιτική Τραμπ έχει πάρει διαζύγιο με την όποια στρατηγική εννοιολόγηση. Η στάση του Λέυκού Οίκου έρχεται να καταστήσει μια έτσι και αλλιώς άσχημη κατάσταση απελπιστική.

Η Τουρκική επιχείρηση πολύ πιθανόν θα προκαλέσει μία νέα ανθρωπιστική κρίση της οποίας η κλίμακα δεν μπορούμε παρά να ευχόμαστε ότι δεν θα είναι μείζονα, εμποτίζει με μίσος μερικές ακόμη γενιές Τούρκων και Κούρδων, προσφέρει στους χασάπηδες του ISIS που έχουν επιβιώσει μία ελπίδα ανασυγκρότησης και επιτρέπει στην Ρωσία και το Ιράν να εδραιώσουν την επιρροή τους στην Συρία.

Όλα τα παραπάνω υπήρξαν λιγότερο ή περισσότερο βασικοί στόχοι της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής και εξυπηρετούνταν έστω και κατ’ ελάχιστον με την παρουσία - έστω και συμβολική - των αμερικανικών δυνάμεων στην περιοχή των τουρκικών επιχειρήσεων. Όταν το 2018 ο Πρόεδρος Τραμπ εξήγγειλε την αποχώρηση τους ο Υπουργός Άμυνας James Mattis παραιτήθηκε, ενώ τον ακολούθησε και ο Ειδικός Απεσταλμένος στην Συρία Brett McGurk επισημαίνοντας ότι η υποστήριξη των Κούρδων επιβαλλόταν από ηθικούς αλλά κυρίως στρατηγικούς λόγους. Η αμερικανική αξιοπιστία καταρρέει γιατί ένας ανιστόρητος Πρόεδρος επιλέγει να αδιαφορήσει κυρίως για τους τελευταίους.

*Ο Κώστας Υφαντής είναι Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και Επισκέπτης Καθηγητής Πανεπιστήμιο Kadir Has, Κωνσταντινούπολη