Καταχρηστικές συμπεριφορές εξουσίας: ύψιστη ύβρις προς την ελευθερία

Η επιβολή προσθήκης μάσκας ως βιολογικό τείχος προστασίας απέναντι στην πανδημία, συνέπεσε χρονολογικά με την πτώση προσωπείων συμπεριφοράς προς ό,τι ονομάζουμε κοινωνική συνοχή, ευγένεια, αξιοπρέπεια, θεσμούς και άλλα ευεργετήματα,  η εξασφάλιση των οποίων ουδέποτε προέκυψε αυτόματα, θεωρήθηκε αυτονόητη ή επιβλήθηκε ανεμπόδιστα στα πλαίσια του κοινωνικού καθωσπρεπισμού, αλλά υπήρξε αποτέλεσμα σκληρών μαχών και αυτοθυσίας. Μαχών ενάντια στον ολοκληρωτισμό, την ανισότητα, το δίκαιο του ισχυρού έναντι του ανίσχυρου, του πρωτογενούς ενστίκτου ενάντια στην λογική και την ανθρώπινη ελευθερία. Και τι είναι ελευθερία; 

 

Από τον Δημήτριο Δακρότση, Διδάκτωρ Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ

 

Ελευθερία είναι η μείζονα εκδήλωση αλληλεγγύης προς τον συνάνθρωπο, η έκπτωση του κακού από το περιβάλλον του αγαθού, η καθαρή ατομική βούληση που ενώνεται με την βούληση της ομάδας. Η ελευθερία λειτουργεί πρωτίστως ως πράξη και δευτερευόντως ως θεωρία. Είναι το αίτημα του ηθικού ανθρώπου που επιθυμεί να συνυπάρξει χωρίς φόβο σε κοινωνίες όχι μόνο ευκαιριών και ευδαιμονίας, αλλά ενίοτε δυσκολιών και ανέχειας.

 

Οι τελευταίες μάλιστα είναι καθρέφτης του μεγέθους ανιδιοτέλειας πράξεων αλληλεγγύης των δυνατών προς τους αδύναμους, των εχόντων προς τους μη έχοντες, των προστατευμένων προς τους εν δυνάμει εκτεθειμένους. Ενώ μπορεί να εκμεταλλευτεί τα ιδανικά των υπηκόων της για δικό της όφελος, η εξουσία αλληλεγγύης τα προστατεύει, τα περιθάλπει και τα καθοδηγεί έως ότου αυτά να σταθεροποιηθούν, να προοδεύσουν και να πάρουν τον δρόμο τους. 

 

Η ελευθερία δεν είναι λοιπόν θεωρητικολόγημα των δυνατών, ούτε προκάλυμμα ίδιων συμφερόντων και κοινωνικών παθογενειών. Δεν είναι προνόμιο εξουσίας, αλλά ευθύνη, που κρίνεται κάθε στιγμή συλλογικά, με κριτήριο το φρόνημα εκείνων που θυσίασαν τον εαυτό τους για την κατάκτησή της. Καλό είναι να γνωρίζουν, οι σφετεριστές της ελευθερίας, που κάποιοι εξ’ αυτών τυγχάνει να κατέχουν θέσεις εξουσίας, σε τομέα, δημόσιο, ιδιωτικό, εκπαιδευτικό, επιστημονικό, καλλιτεχνικό κλπ, ότι η δύναμη και το κύρος τους οφείλεται σε αυτές τις θυσίες. Ας θυμούνται, όλοι αυτοί, ότι τα πρόσωπα που αυτοθυσιάστηκαν, ιστορικά, παρόλο που δεν ανήκαν στις τάξεις της εξουσίας, εντούτοις το κύρος και η αλήθεια που ενέπνευσαν, έθεσαν τα θεμέλια όλων των δημοκρατικών εξουσιών. 

 

Το πρότυπο της εξουσίας, επομένως, δεν γεννάται από την εξουσία, αλλά από τον εξουσιαζόμενο: η εξουσία, στην Δημοκρατία είναι αρετή αντλημένη από το πνεύμα της ανάγκης στήριξης του πιο αδύναμου από τον πιο ισχυρό. Δεν πρόκειται για σχέση ισορροπίας ιδανική, αλλά αυτονόητη.

 

Ο εξουσιαστής που ασκεί τα καθήκοντά του με ευπρέπεια και ευσυνειδησία δεν επιβραβεύεται αλλά μόνον τιμάται, δεδομένου ότι το έργο του είναι ακριβώς αυτό: η ηθική προάσπιση του συνόλου. Από την άλλη, χρέος του εξουσιαζόμενου είναι η αντίδραση απέναντι σε κάθε κατάχρηση: σε κάθε ατόπημα που κλονίζει ή/και προσβάλλει το κύρος, την αξιοπρέπεια, το ήθος, την προσωπικότητα, την οικογένεια, την ψυχολογία, του κόσμου που ο ίδιος εμποδίστηκε να χτίσει εξαιτίας της αλαζονείας του κακού εξουσιαστή. Τούτη η πράξη πρέπει να επιβραβεύεται ως χρέος αλλά και να τιμάται ως έργο.    

 

*Ομόνοια ’60 / Υδατογραφία Άρτεμης Χατζηγιαννάκη