Το παιχνίδι της ενέργειας στην Αν. Μεσόγειο

Τα ενεργειακά ζητήματα αποτελούν θέματα στρατηγικής σημασίας και γεωπολιτικής. Η ανακάλυψη των κοιτασμάτων δημιουργεί δυναμική και αναβαθμίζει μια χώρα, αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί εντάσεις και εμπλέκει διεθνείς δυνάμεις σε μια περιοχή όπου τα συμφέροντα δεν είναι μόνο οικονομικά, αλλά καθορίζονται από το διεθνές περιβάλλον

Από τον Μιχάλη Έρνεστ*

Η δημοσιοποίηση (30/8/2015) της ιταλικής εταιρείας ΕΝΙ για την ανακάλυψη ενός γιγαντιαίου κοιτάσματος φυσικού αερίου στα ανοικτά των ακτών της Αιγύπτου δείχνει ότι προστίθεται στο παιγνίδι της ενέργειας και τρίτος παίκτης, με σοβαρά αποθέματα κοιτασμάτων. Το πεδίο Zohr χαρακτηρίζεται ως η μεγαλύτερη ανακάλυψη αερίου που έχει γίνει ποτέ στην Αίγυπτο, αλλά και γενικά στη Μεσόγειο (μέσα στα είκοσι ανακαλυφθέντα μεγαλύτερα κοιτάσματα παγκοσμίως), εκτιμώμενο σε 30 τρισ. κυβικά πόδια (ισοδύναμο με 5,5 δισ. βαρέλια πετρέλαιο), 30% μεγαλύτερο από το ισραηλινό Leviathan, που κατείχε την πρωτιά μέχρι τώρα.

Σε έκθεση του Hudson Institute για την ενέργεια, ως στρατηγική ευκαιρία της Δύσης στην Ανατολική Μεσόγειο, επισημαίνεται ότι το Ισραήλ και η Κύπρος διαθέτουν σήμερα από τα μεγαλύτερα δυνητικά ενεργειακά αποθέματα στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, αποθέματα που δεν ελέγχει η Ρωσία, η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν ή κάποιο από τα κράτη του Κόλπου. Αυτό το στοιχείο έχει αναδείξει Ισραήλ - Κύπρο μαζί με τους εταίρους τους σε ΗΠΑ, ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και ιδιωτικούς κλάδους, στη δυναμική θέση οδηγού της ενεργειακής επανάστασης της Ανατολικής Μεσογείου.
 
Τα ενεργειακά ζητήματα αποτελούν θέματα στρατηγικής σημασίας και γεωπολιτικής. Η ανακάλυψη των κοιτασμάτων δημιουργεί δυναμική και αναβαθμίζει μια χώρα, αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί εντάσεις και εμπλέκει διεθνείς δυνάμεις σε μια περιοχή όπου τα συμφέροντα δεν είναι μόνο οικονομικά, αλλά καθορίζονται από το διεθνές περιβάλλον. Η Ευρώπη αναζητεί νέες εναλλακτικές ενεργειακές επιλογές, σε κράτη-μέλη της ή σε χώρες που γειτνιάζουν με αυτά, για να μην τελεί σε εξάρτηση από τη Ρωσία, κάθε φορά που η Μόσχα κλείνει τις στρόφιγγες, κατά τη διένεξή της με το Κίεβο. Οι Βρυξέλλες εκδηλώνουν ενδιαφέρον να δημιουργήσουν αγωγό φυσικού αερίου από το Ισραήλ στην Ευρώπη, μέσω Κύπρου και Ελλάδος (East Med Pipeline). Οι εταιρείες Noble (Texas- U.S.) και Delek (Israel), που διαχειρίζονται το κοίτασμα Leviathan, έχουν υποδείξει ότι η λύση της υγροποίησης του φυσικού αερίου (LNG) μέσω της Αιγύπτου (σε υπάρχουσες αλλά εγκαταλελειμμένες εγκαταστάσεις) είναι μια από τις καλύτερες ώστε το φυσικό αέριο να φθάνει ασφαλώς στις διεθνείς αγορές. Μια επιλογή που θα ήταν συμφέρουσα για το Ισραήλ, την Κύπρο και την Ελλάδα. Το 2013 οι τρεις χώρες υπέγραψαν μνημόνιο συμφωνίας, δηλώνοντας ότι θα συνεργαστούν για την προστασία σημαντικών υποδομών στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Η Ελλάδα θέλει να αναβαθμίσει το ενεργειακό προφίλ της, τόσο βραχυπρόθεσμα ως κράτος διέλευσης, όσο και μακροπρόθεσμα, δυνητικά ως κράτος παραγωγός.

Τον Μάρτιο 2014 η Αθήνα προκήρυξε διεθνή διαγωνισμό για την αξιολόγηση της δυνατότητας υλοποίησης του αγωγού που θα συνδέει το πεδίο φυσικού αερίου Leviathan του Ισραήλ στην Ευρώπη, μέσω Ελλάδας. Το σχέδιο έχει δυσκολίες να υλοποιηθεί λόγω του υψηλού κόστους της κατασκευής. Ως εναλλακτική λύση προβάλλει η κατασκευή ενός σταθμού (terminal) υγροποιημένου φυσικού αερίου στα νότια της Κύπρου για την παράδοση του προϊόντος στην ευρωπαϊκή αγορά από την Ελλάδα (Τερματικός Ρεβυθούσας, που λειτουργεί από το 1999 και αποτελεί μια από τις σημαντικότερες εθνικές υποδομές).

Η Κύπρος, από την άλλη πλευρά, έχει υπογράψει από το 2010 διμερή συμφωνία με το Ισραήλ για την οριοθέτηση των ΑΟΖ τους και ακολούθησε το 2014 δεύτερη συμφωνία σχετικά με την ανταλλαγή και την προστασία εμπιστευτικών πληροφοριών σε σχέση με υδρογονάνθρακες. Η Κύπρος επιδιώκει να εξάγει αποθέματα φυσικού αερίου και ο αμερικανικός ανάδοχος, Noble Energy, έχει επιβεβαιώσει την ανεύρεση ποσότητας 5 τρισ. κυβικά πόδια στο πεδίο «Αφροδίτη» (12). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβεβαίωσε επίσης ότι η Κύπρος θα μπορούσε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού της Ε.Ε.

Η Τουρκία θεωρεί ότι η συνεργασία Ισραήλ, Κύπρου, Ελλάδας παρεμποδίζει τις προσδοκίες της για την ανάληψη αρχηγικού ρόλου στη διαχείριση των θαλασσίων κοιτασμάτων φυσικού αερίου, ώστε να εκπληρώσει τους μεγάλους της πόθους να καταστεί ενεργειακός κόμβος Δύσης και Ανατολής. Η Άγκυρα θέλει να περάσει το φυσικό αέριο μέσω αγωγών που θα διέρχονται από το έδαφός της. Επιδιώκει να κατασκευαστεί ένας αγωγός Ισραήλ – Τουρκίας και ένας αγωγός Ισραήλ – Αιγύπτου και Διώρυγας Σουέζ, για να διοχετεύεται το φυσικό αέριο του Ισραήλ και της Κύπρου προς την Τουρκία στον Βορρά και προς το Σουέζ στον Νότο, για τις αγορές της Ασίας. Το δυνατό χαρτί της, που αναφέρεται από την Ενεργειακή Υπηρεσία των ΗΠΑ (U.S. Energy Information Administration) είναι η σπουδαιότητα των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων, που αποτελούν το έκτο μεγαλύτερο γεωγραφικό σημείο ενεργειακής διέλευσης πετρελαίου στον κόσμο. Ερωτήματα όμως προκαλούνται με τον «νεοοθωμανισμό» της Τουρκίας και την υποστήριξη της χώρας στους ισλαμιστές εξτρεμιστές στον εμφύλιο της Συρίας και την τάση της για καθοδήγηση ενός σουνιτικού τριγώνου, που θα εκτείνεται από τη Βόρειο Αφρική στα Βαλκάνια και την Κεντρική Ασία.

Οι εξελίξεις σε σχέση με τους υδρογονάνθρακες είναι μάλλον περίπλοκες. Η ανακάλυψη των ενεργειακών κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο έχει δημιουργήσει νέα δεδομένα που περισσότερο ευνοούν την ενεργειακή συμμαχία Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ, για τη συνεργασία Καΐρου – Τελ Αβίβ – Αθήνας – Λευκωσίας. Ανακύπτουν όμως και ερωτήματα μεγάλα και ουσιώδη. Τα συμφέροντα των ΗΠΑ θέλουν πράγματι την απομάκρυνση της Τουρκίας από τις όλες εξελίξεις στο συγκεκριμένο πεδίο; Υπάρχει και εδώ μια δύσκολη «εξίσωση»: Αεροπορική Βάση του Ιντσιρλίκ, έλεγχος των Στενών, το άγρυπνο «μάτι» - ραντάρ προειδοποίησης της αντιπυραυλικής άμυνας της Κριμαίας.

*Ο Μιχάλης Έρνεστ είναι Διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών

**Φωτο: Ανδρέας Αθανασόπουλος