Τετάρτη, 6 Νοέμβρη, 2024 - 07:57

Robert McCabe: Η Ελλάδα είναι το σπίτι μου

Όταν ο Ρόμπερτ Μακέιμπ πάτησε για πρώτη φορά την ελλαδική γη το καλοκαίρι του 1954 ήταν μόλις 20 ετών. Από την πρώτη στιγμή ερωτεύτηκε τις ελληνικές θάλασσες, την παρθένα φύση, τους αμόλυντους από τo χρήμα ανθρώπους. Έτσι, ο έρωτας με την Ελλάδα δεν άργησε να εξελιχθεί σε γάμο. Ο Αμερικανός φωτογράφος έπιασε δουλειά με μία κλασική μηχανή «Rolleiflex» στον λαιμό και άρχισε να φωτογραφίζει με το δικό του μοναδικό τρόπο το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον της μεταπολεμικής Ελλάδας.

Αποκλειστική συνέντευξη στον Αλέξανδρο Καλαφάτη

«Η Ελλάδα είναι το σπίτι μου», λέει αφοπλιστικά σε συνέντευξή του στην «Boulevard». Τον Νοέμβριο επισκέφτηκε την αγαπημένη του Πάτμο, καθώς –όπως λέει– ο χειμώνας γυρίζει πίσω στα νησιά την αυθεντικότητα. Στις περιηγήσεις του, όμως, διαπιστώνει πολλές φορές ότι η Ελλάδα έχει «κοντύνει» σε σχέση με τη χώρα που αγάπησε τις δεκαετίες του ’50 και του ’60. Αυτά που τον πληγώνουν πολλά. Το τελευταίο που στροβιλίζει στο μυαλό του –όπως λέει– είναι η καταστροφή του παλιού πέτρινου μονοπατιού στο Λιβάδι του Γερανού στην Πάτμο. Εκεί τράβηξε δύο καταπληκτικές φωτογραφίες, οι οποίες μόλις τον περασμένο μήνα συμπεριλήφθηκαν από την UNESCO σε έκθεση ζωγραφικής στο Παρίσι. Ο Μακέιμπ, ωστόσο, ανοίγει και μία χαραμάδα ελπίδας δηλώνοντας ότι έχουμε διατηρήσει μέχρι σήμερα «θεμέλιους λίθους» της ελληνικότητάς μας, αναφέροντας ως χαρακτηριστικό παράδειγμα την ομηρική φιλοξενία.

Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης φιλοξενεί από τις 8 Δεκεμβρίου έως τις 19 Μαρτίου 2017 έκθεση του Αμερικανού φωτογράφου με τίτλο «Robert McCabe. Αναμνήσεις & μνημεία του Αιγαίου». Η έκθεση περιλαμβάνει δύο ενότητες με διαφορετικό θέμα, αλλά με κοινό στοιχείο τις ελληνικές θάλασσες και τον ρόλο που διαδραμάτισαν στις κοινωνίες των ανθρώπων στο Αιγαίο ανά τους αιώνες. Η πρώτη ενότητα παρουσιάζει πτυχές της ζωής στο Αιγαίο τις δεκαετίες του 1950 και του 1960. Τότε που η καθημερινότητα κυλούσε χωρίς ηλεκτρισμό, δρόμους, αυτοκίνητα, τηλέφωνα, τρεχούμενο νερό και οχηματαγωγά πλοία. Οι υποδομές που είχαν στη διάθεσή τους οι άνθρωποι το ’60 δεν φαίνεται να διέφεραν πολύ σε σχέση με αυτές από το αρχαίο παρελθόν. Οι 40 φωτογραφίες ενότητας καλύπτουν τέσσερα θέματα: γιορτές, γυναικείες ασχολίες, ανδρικές ασχολίες και εργασία στη θάλασσα.

Κύριε Ρόμπερτ Μακέιμπ, θα ήθελα να σας ρωτήσω πότε ήρθατε για πρώτη φορά στην Ελλάδα και ποια ήταν η αφορμή για το ταξίδι σας;

Ο αδερφός μου στα φοιτητικά του χρόνια εργαζόταν ως συντάκτης σε εφημερίδα και ταξίδεψε τον Ιούνιο του 1954 με πλοίο από τη βόρεια Αμερική στη Γαλλία, από όπου θα ταξίδευε στη συνέχεια σε άλλες χώρες. Μου έκλεισε ένα φθηνό εισιτήριο και αυτό με έκανε να δεχθώ αμέσως την πρόσκλησή του να πάω μαζί του. Το σχέδιο ήταν να ταξιδέψουμε στη Γαλλία, στην Ιταλία, στην Ελλάδα και στην Αίγυπτο. Ο αδερφός μου είχε έναν Έλληνα φίλο από το πανεπιστήμιο, τον Πέτρο, ο οποίος μας κάλεσε να μείνουμε μαζί του για δέκα ημέρες κανονίζοντας τη μετάβασή μας από τη Βενετία στον Πειραιά με ένα καινούργιο πλοίο που λεγότανε «Αχιλλέας» (το πλοίο αυτό είχε δοθεί από τους Ιταλούς στην Ελλάδα ως πολεμική αποζημίωση).

Ποιο ήταν το πρώτο πράγμα που σας έκανε εντύπωση και τι πραγματικά σας έκανε να αγαπήσετε τον τόπο αυτόν;

Μέσα σε διάστημα λίγων ημερών από την άφιξή μας στην Ελλάδα τα σχέδιά μας για τις καλοκαιρινές διακοπές άρχισαν να αλλάζουν. Αρχικά ακυρώσαμε το ταξίδι στην Αίγυπτο, μετά το ταξίδι στην Ιταλία και κατόπιν το ταξίδι στη Γαλλία. Και τελικά καθυστερήσαμε το ταξίδι για την επιστροφή στις Ηνωμένες Πολιτείες! Ήταν η φιλοξενία των ανθρώπων σε κάθε έκφανσή τους και το μαγευτικό σκηνικό των αρχαιοτήτων, των βουνών και της θάλασσας. Ταξιδεύοντας στα νησιά εισπράτταμε τη μοναδική αίσθηση της ανακάλυψης, πώς την αισθάνεσαι όταν επισκέπτεσαι για πρώτη φορά έναν νέο τόπο. Συχνά περικυκλωνόμασταν από παιδιά, τα οποία μας συμπεριφέρονταν σαν να ήμασταν κάτι εξωτικό για εκείνα.

Μύκονος, 1955: Χορευτές σε ένα πανυγήρι στην Άνω Μεριά

Τι σημαίνει για εσάς Ελλάδα;

Είναι το σπίτι μου.

Η χώρα της δεκαετίας του ’50 και του ’60 έχει καμία σχέση με την Ελλάδα του σήμερα;

Οι διαφορές θα μπορούσαν να γεμίσουν μία μακρά λίστα. Οι ομοιότητες είναι λιγότερες αλλά πολύ σημαντικές. Οι άνθρωποι παραμένουν πιστοί στις ομηρικές παραδόσεις της φιλοξενίας προς τους ξένους – ειδικά σε μη τουριστικές περιόδους. Η θάλασσα, τα βουνά, το κλίμα παραμένουν εξαιρετικά ελκυστικά. Στην Ύδρα ακόμα και σήμερα δεν επιτρέπονται τα αυτοκίνητα και τα μηχανάκια στο νησί. Το νησί έχει διατηρήσει τον παραδοσιακό του χαρακτήρα και οι μετακινήσεις γίνονται με γαϊδουράκια. Επισκέφτηκα για μία εβδομάδα την Πάτμο τον Νοέμβριο. Καθώς περπατούσα στη Χώρα μέσα στην ομίχλη δεν συνάντησα κανέναν ξένο και είδα μόνο μία μητέρα να επιστρέφει το παιδί της από το σχολείο στο σπίτι. Κανένα μαγαζί δεν ήταν ανοιχτό. Πήγα στο μοναστήρι και πέρασα εκεί μία ώρα φωτογραφίζοντας. Κανένας άλλος δεν ήταν εκεί. Η Χώρα της Πάτμου παραμένει ίδια εδώ και 50 χρόνια. Ο χειμώνας στα νησιά γυρίζει πίσω την αυθεντικότητα. Τουλάχιστον όσον αφορά στην αρχιτεκτονική περιοχές, όπως η Χώρα, προστατεύονται.

Έχετε δηλώσει ότι σας πληγώνει η Ελλάδα του σήμερα; Τι είναι αυτό που σας πληγώνει;

Η Ελλάδα έχει κάνει τεράστια οικονομική πρόοδο σε σχέση με το πώς ήταν τα πράγματα στην πρώτη μου επίσκεψη. Μπορείς να θαυμάσεις νέους δρόμους, μοντέρνα πλοία, νέα λιμάνια, ένα εκπληκτικό Μετρό, σιντριβάνια και νέα αεροδρόμια. Ο τουρισμός έχει φέρει ευημερία σε πολλά νησιά και έχει μειώσει την ερήμωση των τόπων αυτών, την οποία είχα παρατηρήσει στις πρώτες μου επισκέψεις στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα υπάρχει μία σημαντική αύξηση ξένων τουριστών σε πολλές περιοχές. Για τους τουρίστες αυτούς τα ελληνικά νησιά έχουν γίνει σχεδόν αποκλειστικός προορισμός για τις καλοκαιρινές τους διακοπές και έτσι χάνεται ο παραδοσιακός χαρακτήρας των τόπων. Όλα αυτά όμως είναι κατανοητά και έχουν και τη θετική τους πλευρά. Αλλά υπάρχουν κάποια πράγματα τα οποία πραγματικά δεν μπορώ να καταλάβω. Το αγαπημένο μου παράδειγμα είναι η καταστροφή του παλιού πέτρινου μονοπατιού στο Λιβάδι του Γερανού στην Πάτμο. Για χιλιάδες χρόνια το μονοπάτι ήταν ο σύνδεσμος για τη μετάβαση στη βόρεια πλευρά του νησιού. Εγώ το ονομάζω ως την «πιο όμορφη διαδρομή στον κόσμο».

Σαράντα λεπτά ψηλά, πάνω από μία μαγευτική και σπάνια ακτογραμμή. Μία ημέρα μία μπουλντόζα ήρθε και το διέλυσε μετατρέποντάς το σε δρόμο και πάρκινγκ. Το μονοπάτι θα μπορούσε να είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο προβολής του τόπου για την τουριστική περίοδο στο νησί. Ήταν η καταστροφή παράνομη; Ίσως με βάση τους νόμους που προστατεύουν την Πάτμο. Αλλά εάν δεν ήταν παράνομο τότε ήταν σίγουρα πολύ χαζό. Ο δρόμος θα μπορούσε εύκολα να χτιστεί λίγα μέτρα πάνω από το μονοπάτι και έτσι να διατηρηθεί ένα κεφάλαιο για τις μελλοντικές γενιές. Τόσο για τους κατοίκους της Πάτμου όσο και για τους επισκέπτες. Ευτυχώς, κατέγραψα σκηνές από το μονοπάτι και έχω κρατήσει πακέτο φωτογραφιών. Δύο φωτογραφίες από το μονοπάτι συμπεριλήφθηκαν από την UNESCO σε έκθεση φωτογραφίας που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι τον προηγούμενο μήνα.

Σαντορίνη, 1963: Θέα προς το νοτιά από την Αρχαία Θήρα προς την Περίσσα

Τι έφταιξε στην αλλοίωση του χαρακτήρα της Ελλάδας; Πιστεύετε ότι η Ελλάδα βιώνει μία κρίση οικονομική ή μία κρίση αξιών;

Η απληστία και το εύκολο χρήμα. Το χρήμα ήταν φθηνό και άφθονο. Οι προϋποθέσεις για να δανειστείς ήταν πάρα πολύ χαλαρές. Τα χρέη αυξήθηκαν. Τελικά, είδαμε τα αποτελέσματα: Οι πιστώσεις, τα δάνεια, σταμάτησαν και η χώρα αντί για να ζει πέρα από τις δυνατότητές της ξαφνικά έπρεπε να ζει κάτω από τις δυνατότητές της. Θυμάμαι μία φορά έναν άνδρα που γνώρισα γυρίζοντας από τη Νέα Υόρκη στο Λος Άντζελες. Αυτός ξεκίνησε να μου λέει για τις οικονομικές του υποχρεώσεις. Τα χρέη του. Αυτός έπρεπε να δίνει διατροφή στην πρώην γυναίκα του, να συντηρεί τρία αυτοκίνητα, δύο άλογα, δύο υπηρέτες, όπως και τη γυναίκα με την οποία συζούσε και ξόδευε αφειδώς. Αφού τον άκουσα του είπα: «Εσύ πραγματικά πρέπει να μειώσεις τα έξοδά σου». Αυτός με κοίταξε σαν να ήμουν τρελός και μου είπε: «Διάβολε όχι. Εγώ πρέπει να κοιτάξω πώς θα βγάλω περισσότερα χρήματα». Η Ελλάδα πρέπει να καταλάβει πως πρέπει να αναπτυχθεί οικονομικά και να προσελκύσει ξένες επενδύσεις.