Ελλάδα χωρίς μεσαία τάξη;

Για ένα μέλλον δίχως φόβο

Από τον Αθανάσιο Ι. Σκορδά*

Η συζήτηση δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί σε καταλληλότερη συγκυρία. Υπουργοί παραδέχονται δημόσια, χωρίς ντροπή, ότι η υπερφορολόγηση δεν είναι λύση αλλά την επιλέγουν και μάλιστα συνειδητά αφαιρούν εισόδημα από την μεσαία τάξη.

Μην γελιέστε. Δεν επέλεξαν αυτή την πολιτική για να προστατεύσουν τους αδύναμους. Επιλέγουν πολιτικές που δημιουργούν και ενισχύουν πελατειακές σχέσεις με συγκεκριμένα τμήματα της κοινωνίας. Δεν ακολουθούν πολιτική αναδιανομής. Ακολουθούν πολιτική φτωχοποίησης της μεσαίας τάξης ώστε να μπει κι αυτή στην ουρά των εξαρτώμενων από τα ψίχουλα της κυβερνητικής ελεημοσύνης.

Δεν εκπλησσόμεθα. Η αριστερά σε όλο τον κόσμο αντιλαμβάνεται τις κοινωνίες μόνο ως προς την οικονομική τους διάσταση. Επιτίθεται συνειδητά στην μεσαία τάξη, δηλαδή σ’ εκείνο το τμήμα της κοινωνίας που διασφαλίζει την κοινωνική συνοχή, αποδεικνύοντας ξεκάθαρα ότι στις κοινωνίες που η αριστερά είναι καθεστώς, η κοινωνική κινητικότητα δεν προκύπτει από τους πολίτες, αλλά επιβάλλεται από την εξουσία. Ευκατάστατος γίνεται αυτός που επιλέγει η κομματική νομενκλατούρα, όχι ο άξιος, ο εργατικός, ο αποτελεσματικός.

Δυστυχώς, αυτοί είναι οι καιροί που δοκιμάζουν τις αντοχές και τις ψυχές μας. Μπορούμε να πούμε ότι αν ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την χώρα, αυτό είναι ο φόβος και η ανασφάλεια που έχει κυριεύσει την μεσαία τάξη. Όχι μόνο την μεσαία. Όλες, για να είμαστε ακριβείς, αλλά το θέμα μας είναι η μεσαία τάξη γιατί αυτή είναι η σπονδυλική στήλη της ελληνικής κοινωνίας. Η εξέλιξη του Ελληνικού κράτους, από συστάσεως του έως σήμερα, είναι η εξέλιξη της μεσαίας τάξης.

Ο φόβος της μεσαίας τάξης ότι οι προοπτικές χειροτερεύουν και το κοινωνικο-πολιτικό σύστημα δεν προσφέρει ασφάλεια, είναι δικαιολογημένος, διότι ειδικά στην χώρα μας, η αριστερά βρίσκεται στην εξουσία επειδή το επέτρεψε το υπόλοιπο πολιτικό σύστημα, με τις αβελτηρίες του, τις παραλείψεις και τα σφάλματά του.

Επιπλέον, ένας κόσμος που αλλάζει ταχύτερα απ’ ότι αντέχουμε και με την βεβαιότητα ότι θ’ αλλάζει ακόμη γρηγορότερα, πυροδοτεί ανησυχίες. Αυξάνει τον εξτρεμισμό. Υπονομεύει τον πυρήνα της κοινωνικής και εθνικής συνοχής.

Η έρπουσα κοινωνική ανταρσία εξαλείφει και τα τελευταία αποθέματα εμπιστοσύνης προς θεσμούς και συστήματα.

Η σκέψη, ότι τέτοια φαινόμενα θα υποχωρήσουν λόγω μιας κάποιας σταθεροποίησης ή και ανάκαμψης, είναι λανθασμένη.

• Όσο η μεσαία τάξη θα συρρικνώνεται γιατί ο πλούτος συσσωρεύεται προς τα πάνω και οι πολλοί διολισθαίνουν,
• Όσο οι ανισότητες θα διευρύνονται και η κοινωνική κινητικότητα θα περιορίζεται,
• Όσο η ανεργία θα υποκαθίσταται από επέκταση των «εργαζόμενων φτωχών» που επιφέρει η μονιμοποίηση των ελαστικών σχέσεων εργασίας και το κύμα μετανάστευσης,

Τόσο θα αυξάνονται οι αντιφάσεις ανάμεσα στην πραγματικότητα και την οικονομική ανάκαμψη.

Τόσο θα αυξάνονται τα υλικά που οδηγούν την μεσαία τάξη αρχικά στην περιθωριοποίηση και εν συνεχεία στην ριζοσπαστικοποίηση της.

Την αλλοτρίωση της μεσαίας τάξης όμως, δεν την γεννά η παγκοσμιοποίηση και η μετανάστευση ούτε η ρομποτική και η ψηφιοποίηση αλλά η διαχρονική αποτυχία της Πολιτικής και μάλιστα παγκοσμίως. Η διεθνής πολιτική κοινότητα έχει ξοδέψει πολλή ενέργεια για να προστατεύσει – ορθώς – με άδειες ευρεσιτεχνίας και δικαιώματα ιδιοκτησίας πολυεθνικούς κολοσσούς. Εάν αφιέρωνε το 10% αυτής της ενέργειας στο πως θα μπορούσε να αποτραπεί η φυγή κεφαλαίων σε φορολογικούς παραδείσους και να εμποδίσει την παράκαμψη των κανόνων, τότε θα υπήρχε ένας κόσμος στον οποίο θα νοιώθαμε ασφαλέστεροι. Ένας κόσμος όπου όλοι θα απολαμβάναμε ίσες ευκαιρίες.

Υπάρχει λοιπόν κάτι να κάνουμε – ο καθένας μας – για ν’ αντιμετωπίσουμε την κατάσταση χωρίς φόβο;

Εμείς στο ΡΕΥΜΑ, πιστεύουμε ότι υπάρχει… 

Πρώτα απ’ όλα, το φοβισμένο και πληγωμένο «εγώ» μας να δώσει την θέση του στο «εμείς» της ταυτότητας και στο «εμείς» της ευθύνης.

Επιτρέψτε μου να εξηγήσω, πρώτα το «εμείς» της ταυτότητας. Όσοι έχετε ταξιδέψει στις ΗΠΑ, έχετε δει ότι τα περισσότερα μνημεία τους έχουν κείμενα. Αντιθέτως, στην Ελλάδα – και στην Ευρώπη – μόνο ένα όνομα, άντε και καμμιά ημερομηνία. Γιατί αυτή η διαφορά; Οι ΗΠΑ έγιναν έθνος από αλλεπάλληλα κύματα μεταναστών, άρα έπρεπε να διαμορφώσουν μια ταυτότητα, την οποία έφτιαξαν λέγοντας μια ιστορία που την μαθαίνεις στα σχολεία, την ακούς στις ομιλίες των προέδρων τους, την βλέπεις στις ταινίες τους, την διαβάζεις στα μνημεία τους. Η Ελλάδα – και όχι μόνο – ήταν έθνος πριν τους μετανάστες, οπότε θεωρούσε δεδομένη την ταυτότητά της.

Το πρόβλημα τώρα είναι ότι έχουν συμβεί δύο πράγματα. Το πρώτο είναι ότι σταματήσαμε να λέμε την ιστορία του ποιοι είμαστε και την ίδια στιγμή η μετανάστευση είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Τον Ελύτη τον μάθαμε μετά το Νόμπελ. Τον Χατζιδάκι και τον Θεοδωράκη πάψαμε να τους ακούμε. Και τον Θεοτοκά ούτε που τον αναφέρουμε.

Επομένως, όταν έχεις μια ιστορία και η ταυτότητά σου είναι ισχυρή, μπορείς να καλωσορίσεις και τον ξένο. Αλλά όταν σταματήσεις να λες την ιστορία σου, η ταυτότητά σου αποδυναμώνεται και νοιώθεις να απειλείσαι από τον ξένο.

Στο ΡΕΥΜΑ πιστεύουμε ότι πρέπει να λέμε την ιστορία μας. Ποιοι είμαστε. Από πού ερχόμαστε. Τις αξίες και τα ιδανικά με τα οποία ζούμε. Αυτό είναι το «εμείς» της ταυτότητας.

Ας δούμε και το «εμείς» της ευθύνης. Στο ΡΕΥΜΑ χρησιμοποιούμε πολύ τρεις λέξεις: «εμείς, οι πολίτες». Γιατί εμείς οι πολίτες; Γιατί απαντά στο ανερμάτιστο «μαζί τα φάγαμε», λέγοντας ότι όλοι μοιραζόμαστε συλλογική ευθύνη για το συλλογικό μας μέλλον. Έχετε προσέξει ότι η πολιτική μας έχει κατακλυσθεί από ευσεβείς πόθους; Ψάχνουμε έναν δυνατό αρχηγό και περιμένουμε αυτός ή  αυτή να λύσει όλα τα προβλήματα. Το αντιλαμβάνεσθε. Είναι ευσεβής πόθος. Κι έπειτα πιάνουμε τα άκρα και τους φανατισμούς. Την ονειροπόληση μιας χρυσής εποχής που δεν υπήρξε ποτέ ή την ουτοπία μιας πραγματικότητας που δεν θα υπάρξει ποτέ. Κι αυτό είναι ευσεβής πόθος. Γιατί οι μόνοι που θα μας σώσουν είμαστε «εμείς οι πολίτες», όλοι εμείς μαζί. Κι όταν το κάνουμε αυτό και μετατοπισθούμε από την πολιτική του «εγώ» στην πολιτική του «εμείς», ανακαλύπτουμε αυτές τις όμορφες αλήθειες που αντιβαίνουν στην λογική. Ότι:

Ένα έθνος είναι δυνατό όταν νοιάζεται για τους αδύνατους.

Ένα έθνος γίνεται πλούσιο όταν νοιάζεται για τους φτωχούς.

Ένα έθνος γίνεται άτρωτο όταν νοιάζεται για τους ευάλωτους.

Θέλουμε η Ελλάδα να δίνει ευκαιρίες σε όλους και να διευκολύνει την κοινωνική κινητικότητα.

Θέλουμε η Ελλάδα να είναι μια κοινωνία συνοχής κι αλληλεγγύης χωρίς φόβο κι ανασφάλεια.

Θέλουμε η Ελλάδα να είναι εύρωστη και ν’ απολαμβάνει διεθνούς σεβασμού.

Αυτό κάνει τα έθνη μεγάλα. Αυτή είναι η οπτική, η θέση και η πρόταση του ΡΕΥΜΑτος.

Για να επιτύχουμε αυτό τον εθνικό στόχο πρέπει να επανιδρύσουμε την μεσαία τάξη. Άποψή μας είναι ότι αυτό δεν θα συμβεί με οικονομικούς όρους. Δεν αρκεί να βγούμε στις αγορές ή να κάνουμε δυο μεταρρυθμίσεις παραπάνω ή να διαπραγματευθούμε μια νέα οικονομική συμφωνία. Γι’ αυτά τσακώνεται το υφιστάμενο πολιτικό προσωπικό και αποτυγχάνει να συνεννοηθεί και στα βασικά.

Προτείνουμε τέσσερις βασικές πολιτικές – θ’ αναπτυχθούν από τους εισηγητές μας -για να μειωθεί η μεταφορά μειονεκτημάτων από την μια γενεά στην επόμενη ώστε να βελτιωθεί η κοινωνική κινητικότητα.

Το κόστος εφαρμογής αυτών των πολιτικών είναι εντός των δυνατοτήτων μας αρκεί να αναδιαρθρώσουμε προτεραιότητες και επιλογές.

Εκτιμούμε ότι θα απολαμβάνουμε τους καρπούς αυτών των πολιτικών σε βάθος μιας γενεάς.

Πολιτική πρώτη: Πρώιμη παρέμβαση στα αρχικά στάδια του κύκλου ζωής ώστε να μειωθούν οι ανισότητες που προκαλούνται από τις ικανότητες των γονέων και το δημογραφικό. Επένδυση δηλαδή, στην προσχολική και πρωτοβάθμια εκπαίδευση, στην υγεία, στους παιδικούς σταθμούς, στην υποστήριξη της πολυτεκνίας κοκ.

Πολιτική δεύτερη: Αύξηση των ευκαιριών στα άτομα που προέρχονται από χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα ώστε να ξεκινούν τον εργασιακό τους βίο έγκαιρα και να αμείβονται δίκαια και ικανοποιητικά. Θεσμικό πλαίσιο - φορολογικό, ασφαλιστικό - που θα διευκολύνει την επιχειρηματικότητα και τραπεζικό σύστημα που θα υποστηρίζει και δεν θα αποτρέπει την ανάληψη επιχειρηματικού κινδύνου. Θ’ ακούσετε και ποσοτικοποίηση αυτών των πολιτικών στην συνέχεια της συζήτησης.

Πολιτική Τρίτη: Αστικές πολιτικές ικανές να ενθαρρύνουν την ανάπτυξη γειτονιών με μεικτά κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά ώστε να εξομαλύνονται οι επιπτώσεις των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων.

Πολιτική τέταρτη αλλά προτεραιότητα ύψιστη: Παιδεία για όλους. Αξιοποίηση του πολιτιστικού αποθέματος, έμφαση στην έρευνα και την καινοτομία, δια βίου μάθηση, προγράμματα mentoring, προγράμματα στοχευμένα στην μείωση των μεγάλων ανισοτήτων στην αγορά εργασίας κοκ. Το 5% του προϋπολογισμού για την παιδεία, το 1% για την έρευνα και τεχνολογία είναι αναγκαία και ικανή συνθήκη για να παραχθούν αποτελέσματα αλλά πρέπει επιτέλους να γίνουν πράξη.

Μ’ άλλα λόγια: Η συζήτηση για την μεσαία τάξη ισοδυναμεί με την συζήτηση για την ανασυγκρότηση και την εξέλιξη της χώρας. Κι αυτή η συζήτηση δεν είναι οικονομική. Είναι βαθύτατα πολιτική και πρέπει να διεξαχθεί άμεσα. Όχι από ένα πολιτικό προσωπικό με δουλείες και εξαρτήσεις που αντιλαμβάνεται την λαϊκή εκπροσώπηση και την πολιτική διαδικασία ως  επάγγελμα.

Τώρα, περισσότερο από ποτέ, χρειάζονται πολιτικές δυνάμεις που θα εγκαθιδρύσουν μια σταθερή, μόνιμη και ειλικρινή σχέση διαλόγου και επικοινωνίας με την μεσαία τάξη ώστε να καταστεί η εκπροσώπησή της αυθεντική.

Σ’ αυτή την προσπάθεια, στο ΡΕΥΜΑ, πολύ ταπεινά, φιλοδοξούμε να συμβάλλουμε, καλώντας κάθε πολίτη που θέλει να συμμετέχει σε μια ουσιαστική πολιτική διεργασία, με στόχο την ενδυνάμωση μιας ελληνικής μεσαίας τάξης.

Για το παρόν και το μέλλον της Πατρίδας.

Για το παρόν και το μέλλον, το δικό μας και των παιδιών μας.

*Ο Αθανάσιος Ι. Σκορδάς είναι πρ. Υφυπουργός Ανάπτυξης, Πρόεδρος της Ιχθυοτροφεία SELONDA και του think tank Ριζοσπαστική Ευρωπαϊκή Μεταρρύθμιση & Ανασυγκρότηση (Ρ.ΕΥ.Μ.Α). Το κείμενο είναι η ομιλία του σε εκδήλωση που πραγματοποίησε το «Ρ.ΕΥ.Μ.Α» σε κεντρικό ξενοδοχείο των Αθηνών, στις 6 Νοεμβρίου, με θέμα «Ελλάδα χωρίς μεσαία τάξη;».

**Ζωγραφική/Γιάννης Γαΐτης