Για μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική

Πρόσφατα στη Σχολή Εθνικής Άμυνας (ΣΕΘΑ) είχα την τιμή να προλογίσω τον ακαδημαϊκό κύριο Βασίλειο Μαρκεζίνη (ο οποίος βρίσκεται στην Ελλάδα με αφορμή την έκδοση του τελευταίου του βιβλίου από τις εκδόσεις Ι. Σιδέρη) σε μια ενδιαφέρουσα διάλεξή του. θέμα αυτής ήταν η διεθνής πολιτική και η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας, απέναντι στις σύγχρονες προκλήσεις, όπως το προσφυγικό.

Του Νικόλα Παπαναστασόπουλου*

Ανεξάρτητα από το αν συμφωνεί ή διαφωνεί κανείς με τη σκέψη του κ. Μαρκεζίνη και τις εκφάνσεις που αυτή λαμβάνει δεν μπορεί παρά να αντιμετωπίζει με δέος το αναλυτικό της σφρίγος, αλλά και την έντιμη ευθύκριτη ματιά της πραγματικότητας.

Επιχειρώντας ένα περιγραφικό απείκασμα του πυρήνα των προτάσεών του, σε θέματα που άπτονται της διεθνούς θέσης της χώρας, αυτές συμπυκνώνονται στον όρο «πολυγαμική» εξωτερική πολιτική. Εξαρχής ο Β. Μαρκεζίνης θέτει ότι επειδή είναι ανήθικη η διεθνής πολιτική, εξ ου και υπαγορεύεται ή επιτάσσεται μια «πολυγαμικότητα» στα μέσα και στα σταθμά της εθνικής μας στρατηγικής. Ειδικότερα, χωρίς να αμφισβητείται, απόλυτα, ο δυτικός προσανατολισμός της χώρας (ΝΑΤΟ, Ε.Ε.), ο Μαρκεζίνης προτείνει μια σύσφιξη και στενότερη στρατηγική συνεργασία και με άλλους ισχυρούς διεθνείς δρώντες, όπως τη Ρωσία.

Ο βαθμός αυτής της σχέσης έχει προκαλέσει αρκετές συζητήσεις στη χώρα, καθώς αγγίζει υπαρξιακά ερωτήματα για την ταυτότητα και την πορεία του νεοελληνικού κράτους. Ο ίδιος ο Μαρκεζίνης έχει υποστεί «ποικιλοτρόπως» τις συνέπειες αυτής της συζήτησης. Γι’ αυτό και τονίζει μετ’ επιτάσεως ότι δεν τρέφει αντιαμερικανικά αισθήματα. Ωστόσο, το πολυδιάστατο και τα ανοίγματα μιας εξωτερικής πολιτικής έχουν να κάνουν με την προσεκτική ανάγνωση των διεθνών συσχετισμών, την ευελιξία, αλλά όχι τη ρήξη με το «άρμα» που παραδοσιακά είναι προσδεμένη η χώρα. Ο Μαρκεζίνης γνωρίζει τους κινδύνους ή και τα διακυβεύματα μιας διαφορετικής «παράλληλης» σχέσης, καθώς είναι απρόβλεπτες οι όποιες αντιδράσεις από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Μια τέτοια άλλωστε αδήριτη σταθερά φαίνεται να βάρυνε και στο τελευταίο ταξίδι του Έλληνα πρωθυπουργού στη Ρωσία. Εκεί τα «δούναι» και «λαβείν» δεν ήταν τέτοια ώστε η όποια στρατηγική να μην καταλήξει σ’ ένα εντυπωσιακό –πλην όμως– αίολο στρατήγημα που μας προσγείωσε στην αδυσώπητη πραγματικότητα. Σ’ αυτή τη βάση, η έννοια του «calculated risk», μέσα από μια ουδέτερη ενεργητικότητα συνιστούν τις προκείμενες του συλλογισμού του. Αυτές ο Μαρκεζίνης τις θέτει όχι σε μια μονοσήμαντη λογική, όπως και το ρητορικό ή μη ερώτημα «γιατί όχι κάτι άλλο», όσον αφορά στις επιλογές της εθνικής στρατηγικής.

Ολοκληρώνοντας αυτό το ευσύνοπτο αναλυτικό σχόλιο για την πρόταση ή το πρόταγμα του Β. Μαρκεζίνη, θα λέγαμε ότι δεν μπορούμε παρά να μην επισημάνουμε το ρηξικέλευθο αυτής. Μακριά από ιδεολογήματα και συλλογικές φαντασιώσεις, ο Μαρκεζίνης «διαβάζει» το διεθνές περιβάλλον και προτείνει μια ατραπό. Η ελληνική ιστορία βρίθει από στρατηγικές επιλογές που είτε μας οδήγησαν στον θρίαμβο είτε στην τραγωδία. Και είναι εξίσου βέβαιο ότι κάθε πρόταση εθνικής στρατηγικής οφείλει να ισορροπεί μεταξύ του να μη χαρακτηρίζεται ελλειμματική, αλλά ούτε και υπερβολική.
Ο προσανατολισμός της χώρας, ωστόσο, ξεκάθαρα έχει μια πυξίδα που βλέπει δυτικά, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το τιμόνι δεν μπορεί να (μην) βρίσκει απάνεμους στρατηγικούς όρμους και σε άλλα σημεία του ορίζοντα. Αυτή άλλωστε είναι η ουσία του ρεαλισμού στη διεθνή πολιτική.

*Ο Ν. Παπαναστασόπουλος διδάσκει στη Σχολή Εθνικής Άμυνας