Η βία των λέξεων και του σύγχρονου λόγου

Συνιστά αδήριτη αλήθεια το γεγονός ότι η χώρα μας βρίσκεται σε μια κρίση, όχι μόνο δημοσιονομική, αλλά κατεξοχήν αξιακή και παιδευτική, κατά τρόπο που αντανακλά και το αντίστοιχο κοινωνικό κεφάλαιο. Ιστορικά, στη θεσμική και πολιτικό-κοινωνική μας συμπεριφορά, κατά το μάλλον ή ήττον, από το ένα άκρο του αυταρχισμού φτάσαμε σε αυτό της ασυδοσίας. Κατά κύριο λόγο, στο σήμερα, η οικονομική κρίση είναι άρρηκτα συνυφασμένη με τη μεταμοντέρνα πραγματικότητα, όπου η αποδόμηση και η στείρα είτε φετιχοποίηση είτε δαιμονοποίηση αποτελούν το οδόστρωμα επί του οποίου η ανθρώπινη ύπαρξη βαδίζει, σκουντουφλά και κυρίως σέρνεται.

Από τον Νικόλα Παπαναστασόπουλο

Γίνεται εμφανές ότι δεν υπολογίζουμε τίποτα, ότι δεν σεβόμαστε κανέναν και ότι απαιτούμε όλοι να βλέπουν την πραγματικότητα, αποκλειστικά με το δικό μας πρίσμα. Είτε είναι συνάδελφοι, συνάνθρωποι, σύντροφοί μας. Αυτός ο αδυσώπητος και ακραίος σολιψισμός φαντάζει ως η αιτία όλων των κακών μας: η εμμονή στην ψύχωση της φιλαυτίας μας που τροφοδοτείται από την έλλειψη νοημάτων που ενέχει και ψυχικών συνδρόμων είναι αυτή που κατευθύνει τη σκέψη και τη δράση μας.

Αυτό είναι και το υπόβαθρο του σύγχρονου λόγου στη δημόσια σφαίρα. Οι λέξεις αλλοιώνονται ή εκτοξεύονται πρόχειρα και αβασάνιστα. Το παράλογο και το υβριστικό ελλοχεύουν σε κάθε έκφανση της ανθρώπινης επικοινωνίας και έκφρασης. Η σύγχρονη αρένα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και του διαδικτύου αναδεικνύει τους «εφήμερους και αναλώσιμους μονομάχους» και τα κατεξοχήν θύματα που δεν είναι άλλα από τον ορθολογισμό και την επιδαψίλευση «του είναι» μας με ουσιαστικό περιεχόμενο. Στα αλήθεια, πόσο εύκολα παρασυρόμαστε σαν αθύρματα της σύγχυσης και της αφέλειας που επικρατεί σε κάθε τοποθέτηση, στον πολιτικό, δημόσιο και διαδικτυακό μας λόγο, μέσα από τα «like», τα «dislike» και τα «block», αλλά και τα επικίνδυνα για την ίδια την ανθρώπινη ζωή προς μιμητισμό παιχνίδια. Και αν μη τι άλλο ο σεβασμός, όχι μόνο στη διαφορετική άποψη, αλλά στην ίδια την ανθρώπινη προσωπικότητα πάει στην άκρη. Οι ύβρεις, οι αισχρότητες και οι μομφές είναι κάθε στιγμή κυρίαρχες και έτοιμες να αποδοθούν σε καθετί μη αρεστό, σε καθετί που η γνώμη και όχι η γνώση, η ακρισία και όχι η ευθυκρισία, η κραυγή και όχι η φωνή επιβάλλουν.

Υπάρχει άραγε αισιοδοξία; Δεν ξέρω και ίσως δεν είμαι σε θέση να απαντήσω. Το μόνο που ίσως μπορεί να προταθεί είναι το εξής: ο κάθε άνθρωπος και στο όποιο επίπεδο της ατομικότητας, της κοινωνικότητας και πολιτικότητας να σκέφτεται για δεύτερη φορά το τι θα πει. Αυτός ο -δεύτερου επιπέδου- στοχασμός, πριν την εκφορά του όποιου λόγου ίσως είναι μια λύση. Και κυρίως ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια παραμένει ο μόνος πλοηγός της ανθρώπινης ύπαρξης. Σε συνταγματικό επίπεδο, η λογοκρισία δεν επιτρέπεται, παρά μόνο για λόγους εθνικής ασφάλειας. Σε ανθρώπινο επίπεδο, το χαλινάρι στη γλώσσα και η μετασκέψη, με γνώμονα την ηθική ανύψωση και όχι απαξίωση, επιβάλλεται για λόγους πολιτισμικής συνοχής, αλληλεγγύης και κυρίως έμπιστης σχέσης, με τους εαυτούς μας και με τους γύρω μας.

Ο Νικόλας Παπαναστασόπουλος είναι Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Το συγγραφικό του έργο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ι. Σιδέρης».