Ζούσαν πάντα ανάμεσά μας

Προ δέκα ετών είχε εμφανισθεί ένα διαιτητικό προϊόν, το οποίο διαφήμιζε ότι εκτός της παχυσαρκίας θεράπευε ακόμη και τον καρκίνο. Οι διαφημίσεις του έπαιζαν παντού. Στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο και τα περιοδικά (οι διαφημίσεις στο διαδίκτυο δεν ήταν ακόμη της μοδός). Το εν λόγω προϊόν πωλούσε σαν τρελό, παρά το γεγονός ότι ήταν πολύ πιο ακριβό από τον ανταγωνισμό (περί τα 50 Ευρώ, όταν το πιο ακριβό του ανταγωνισμού δεν ξεπερνούσε τα 35-40 Ευρώ).

 

Από τον Ηλία Δημητρέλλο

 

Η εταιρεία στην οποία παρέχω τις υπηρεσίες μου ως νομικός σύμβουλος και θεωρείται από τις πιο σημαντικές χώρο των συμπληρωμάτων διατροφής, ήθελε να προσφύγει στο Συμβούλιο Ελέγχου Επικοινωνίας για να διακοπεί η προβολή της διαφήμισης, διότι οι ισχυρισμοί της ότι ένα διαιτητικό προϊόν θεραπεύει το καρκίνο, εκτός από ψευδής φυσικά και επικίνδυνος, κατασυκοφαντεί όλα τα προϊόντα του αυτού είδους.

 

Συζητώντας με τον διαφημιστή της εταιρείας μου, προσπάθησα να του εξηγήσω ότι το εν λόγω προϊόν δεν απευθυνόταν στο ίδιο καταναλωτικό κοινό (target group) με εμάς. Απευθυνόταν σε καταναλωτές που δεν προτιμούσαν τα συμβατικά προϊόντα της εταιρείας μου και των άλλων ανταγωνιστριών εταιρειών, και που ευρίσκονταν εκτός των ραντάρ τους. Οι καταναλωτές αυτοί δεν ακολουθούσαν τα στερεότυπα και πρότυπα εκείνης της περιόδου. Παρακολουθούσαν εκπομπές σε παρακμιακά κανάλια, ασπάζονταν τις θεωρίες συνομωσίας της εποχής (περί Λέσχης Μπίλντερμπεργκ, Μασόνων, Εβραίων κλπ) εκφράζονταν πολιτικά μέσω του ΛΑΟΣ και άλλων πολύ μικρών σχηματισμών, αν δεν ψήφιζαν ΠΑΣΟΚ και ΝΔ λόγω συνήθειας. Ούτε τα κόμματα, ούτε οι εταιρείες, ούτε τα ΜΜΕ τους έδιναν σημασία, καθώς θεωρούσαν ότι πρόκειται για μικρές και ασήμαντες μειοψηφίες. Αυτήν την πρώτη περίοδο τις απόψεις των ομάδων αυτών ασπάζονταν κυρίως άτομα όχι ιδιαίτερα υψηλού μορφωτικού και βιοτικού επιπέδου. 

 

Η κρίση εν συνεχεία θέριεψε τις ανωτέρω ομάδες, καθώς οι ζωές εκατοντάδων χιλιάδων συμπολιτών μας κατέρρευσαν σε σύντομο χρονικό διάστημα, χωρίς προφανές αίτιο στα μάτια τους. Οι θεωρίες συνομωσίες έπαιρναν και έδιναν, καθώς οι υπάρχουσες εξηγήσεις δεν έφθαναν και κυρίως δεν ικανοποιούσαν το θυμικό. Οι εύκολες λύσεις ήταν προτιμότερες.

 

Υπογείως οι ομάδες αυτές οργανώνονταν στις πλατείες και στους δρόμους. Το διαδίκτυο όμως ήταν αυτό που απογείωσε και πολλαπλασίασε τις δυνάμεις και την επιρροή τους, καθώς ο αποκλεισμός τους από τα καθεστωτικά τότε ΜΜΕ, τους ώθησε να  εκμεταλλευτούν τις δυνατότητες που παρείχε το νέο τότε μέσο διάδοσης ιδεών και κυρίως η ανωνυμία του.

 

Τότε για πρώτη φορά έγινε εκτεταμένη χρήση διασποράς ψευδών ειδήσεων (fake news) επί σκοπώ συκοφάντησης των πολιτικών αντιπάλων. Έτσι στις εκλογές του 2012 έδειξαν τα δόντια τους, όταν το πολιτικό κατεστημένο κατέρρευσε. Νέοι σχηματισμοί (Χρυσή Αυγή, ΑΝ.ΕΛ.) ψηφίστηκαν από εκατοντάδες χιλιάδες δεξιόστροφους ψηφοφόρους, ενώ οι αριστερόστροφοι επέλεξαν κυρίως τον ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος αναδείχθηκε κυρίαρχη πολιτική δύναμη. Έκτοτε και για διάστημα έξι - επτά ετών (με αποκορύφωμα τη νίκη του ΟΧΙ στο Δημοψήφισμα το 2015), οι θεωρίες συνομωσίες απενοχοποιήθηκαν και εν πολλοίς κατεστάθησαν πολιτικός λόγος πλείστων όσων ταγών του τόπου. Αν και εν πρώτοις φαίνεται αστείο, το γεγονός ότι κάποια στιγμή το 1/3 των συμπολιτών μας πίστευε ότι μας ψεκάζουν, ή έστω δεν το απέκλειε, φανερώνει άνευ άλλου την διεισδυτικότητα αυτών των απόψεων στην κοινωνία. Ούτε επίσης ότι αυτήν την περίοδο, γιγάντωσε το αντιεμβολιστικό κίνημα. Το αξιοσημείωτο αυτής της περιόδου ήταν ότι οι ανωτέρω ιδέες διέτρεχαν οριζόντια το πολιτικό στερέωμα και την κοινωνία, οι δε φορείς τους άνηκαν σε άτομα κάθε μορφωτικού και βιοτικού επιπέδου, οι οποίοι είχαν κυρίως πληγεί από την κρίση.  

 

Παρά την εξαΰλωση των κύριων πολιτικών φορέων τους στις εκλογές του 2019, οι εν λόγω ομάδες έχουν χάσει μεν τη δυναμική τους, όχι όμως και την δύναμη τους. Σε κάθε ευκαιρία το αποδεικνύουν. Όντας φανατισμένοι, είναι φυσικά πιο θορυβώδεις και επιδραστικοί. Υπερασπίζονται με ζήλο τις ακραίες και εν πολλοίς εκτός λογικής θέσεις τους, ουδόλως δε νοιάζονται αν χαρακτηρίζονται «ψεκασμένοι» από τους υπόλοιπους. Σε κάθε δε μείζον ζήτημα, πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό, θα σταθούν απέναντι και δεν θα κάνουν πίσω. Οι πολιτικές νίκες των ομογάλακτων τους σε μεγάλες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρετανία και η Βραζιλία, όπου κυριαρχούν αντισυστημικοί και λαϊκιστές ηγέτες, τους δίνει επιχειρήματα για το λογικό των προτάσεών τους. Και αν οι ομάδες αυτές είναι φαινόμενο της τελευταίας δεκαετίας κυρίως στην χώρα μας, στην Δύση έχουν μεγάλη ιστορία. Άλλωστε το σύνολο σχεδόν των θεωριών συνομωσίας έχουν κυρίως αμερικανική προέλευση. Ζουν σε μία παράλληλη κοινωνία και συνειδητά έχουν επιλέξει να μην έχουν σχέση με τους υπόλοιπους συμπολίτες τους. Δεν έχουν κοινές απόψεις σε όλα, αλλά το κυρίαρχο κοινό χαρακτηριστικό των απόψεών τους είναι ότι θεωρούνται αντισυστημικές. Γι’ αυτό βλέπουμε να συναθροίζονται στις ίδιες συγκεντρώσεις εναντίον των απαγορεύσεων για τον Κορωνοϊό σε όλο τον κόσμο, ακροδεξιοί, ακροαριστεροί, νεοναζί και εναλλακτικοί πράσινοι. 

 

Όσο ο κόσμος θα αλλάζει πιο γρήγορα από όσο μπορούν να αφομοιώσουν μεγάλα τμήματα των δυτικών κοινωνιών, όσο οι ανισότητες, οικονομικές και κοινωνικές, θα μεγαλώνουν, αντιστοίχως θα μεγαλώνει ο διαχωρισμός ανάμεσα στην κοινωνία και υιοθετούνται ακόμη περισσότερο ακραίες θέσεις, οι δε αυτές ομάδες θα ριζοσπαστικοποιούνται και αναλόγως των συνθηκών θα αποκτούν εξουσία. Οι ομάδες αυτές ήλθαν για να μείνουν.