Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024 - 09:24

Η προσφυγική κρίση

Ένα μαζικό κύμα μετανάστευσης σαρώνει την Ευρώπη κατά το μεγαλύτερο διάστημα του 2015, καθώς εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι καταφθάνουν από τις περιοχές με τις βιαιότερες συγκρούσεις των ημερών μας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να αναζητεί έναν τρόπο ανακοπής της ροής και αντιμετώπισης των νέων δεδομένων. Η Γερμανία, που αποτελεί τον κύριο μεταναστευτικό προορισμό, προσπαθεί να ασκήσει τον ηγετικό της ρόλο και να καθοδηγήσει τις πρωτοβουλίες. Στις 25 Οκτωβρίου, οι Ευρωπαίοι ηγέτες, συμπεριλαμβανομένων των εκπροσώπων της Γερμανίας, της Αυστρίας, της Ουγγαρίας, της Σλοβενίας, της Κροατίας, της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας και της Ελλάδας, συγκεντρώθηκαν στις Βρυξέλλες για να συζητήσουν για την κρίση. Συμμετείχαν επίσης και μη μέλη της Ε.Ε., όπως η Σερβία και η FYROM. Η σύνοδος κορυφής ήταν η κορυφαία προσπάθεια να καταλήξουν σε συμφωνία σχετικά με την επίλυση του προβλήματος και την αντιμετώπιση των πολιτικών επιπτώσεων που προκύπτουν.

Από τον Μιχάλη Έρνεστ*

Η συζήτηση δεν είναι εντελώς νέα. Παραδοσιακά, οι μεταναστεύσεις εντός και εκτός της Ευρώπης έχουν διαμορφώσει την ευρωπαϊκή ήπειρο, από τη μετανάστευση ευρωπαϊκών πληθυσμών στις ΗΠΑ και τη Νότιο Αμερική, τους Ρώσους εμιγκρέδες στη Δυτική Ευρώπη μετά την επανάσταση των Μπολσεβίκων, την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας – Τουρκίας, μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τη μετεγκατάσταση εκτοπισμένων λαών στις δεκαετίες που ακολούθησαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την αποαποικιοποίηση μετά το 1950 και 1960, που λαοί από την Αφρική, τη Μέση Ανατολή και τη Νοτιοανατολική Ασία κινήθηκαν προς τις πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις (δημιουργώντας τις δημογραφικές αλλαγές στην Ευρώπη), την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας τη δεκαετία του 1990, γεγονότα που ανάγκασαν περισσότερους ανθρώπους να αναζητήσουν καταφύγιο στη Δυτική Ευρώπη. Και στη δεκαετία του 2000 δύο γεγονότα σχηματοποίησαν τη μετανάστευση προς την Ευρώπη. Η πρώτη ήταν η διεύρυνση της Ε.Ε. προς τα ανατολικά, που επέτρεψε στους πολίτες από τις χώρες αυτές να εργαστούν νόμιμα στη Δυτική Ευρώπη. Η δεύτερη ήταν η χρηματοπιστωτική κρίση, η οποία ενθάρρυνε εκατοντάδες χιλιάδες Πορτογάλους, Ισπανούς, Ιρλανδούς και Έλληνες να μεταναστεύσουν στη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και άλλες πλούσιες οικονομίες του Βορρά.

Οι τρέχουσες μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη είναι κάπως διαφορετικές από εκείνες του παρελθόντος. Σε αντίθεση με τις προηγούμενες μετακινήσεις πληθυσμών, αυτή η μετανάστευση περιλαμβάνει έναν συνδυασμό των αιτούντων άσυλο από τη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν, και τους οικονομικούς μετανάστες από το Πακιστάν, την υποσαχάρια Αφρική και τα Βαλκάνια. Σε κάποιο βαθμό μοιάζει με τη μετατόπιση εθνοτήτων της Ανατολικής Ευρώπης και της πρώην Γιουγκοσλαβίας, επειδή πολλοί από τους μετανάστες προσπαθούν να διαφύγουν από τον πόλεμο και τις εθνοτικές διώξεις. Μοιάζει επίσης εν μέρει με την αποαποικιοποίηση, γιατί περιλαμβάνει ως επί το πλείστον μη Ευρωπαίους. Όμως διαφέρει από τις άλλες με την έννοια ότι είναι χαοτική και μαζική και πλήττει πολλές χώρες με διαφορετικούς τρόπους. Η κατάσταση αυτή ανέδειξε τις αδυναμίες της μεταναστευτικής πολιτικής της Ε.Ε., επειδή οι χώρες στο πλαίσιο των εξωτερικών συνόρων είχαν να αντιμετωπίσουν την εισροή ανθρώπων, χωρίς προετοιμασία και συνολική ευρωπαϊκή βοήθεια. Τελικά, ήταν ο απόλυτος αριθμός των μεταναστών φέτος και η στροφή στις διαδρομές άφιξης που έχουν οδηγήσει σε βαθύτερα διαρθρωτικά προβλήματα. Το 2014 η κύρια οδός προς την Ευρώπη ήταν σε όλη τη Μεσόγειο από τον νότο. Οι μετανάστες ταξίδευαν από την ακτή της Βόρειας Αφρικής προς την Ιταλία και τη Μάλτα, τη λεγόμενη νότια διαδρομή. Υπολογίζεται (2014) ότι 170.000 άνθρωποι έκαναν αυτή τη διαδρομή, με 25% του αριθμού αυτού να προέρχεται από τη Συρία. Μέχρι σήμερα, ο όγκος ροής στον νότο έχει παραμείνει σχεδόν ίδιος με τον αριθμό των μεταναστών να ανέρχεται σταθερά σε περίπου 139.000. Η βασική διαφορά που επισημαίνεται, όμως, είναι ότι οι Σύροι τώρα (στην ιταλική διαδρομή) αποτελούν μόνο το 5% του συνόλου.

Αυτό το έτος, ωστόσο, η ανατολική εναλλακτική διαδρομή έχει σημειώσει άνοδο. Ο αριθμός των αφίξεων στην Ελλάδα έχει ανέλθει σε 530.000. Η θαλάσσια κυκλοφορία μεταξύ τουρκικών παραλίων και ελληνικών νησιών όπως η Λέσβος και η Κως έχει αυξηθεί βαθμιαία. Τον Σεπτέμβριο του 2015 156.000 μετανάστες ταξίδεψαν από την ανατολική διαδρομή σε σύγκριση με μόλις 7.000 τον ίδιο μήνα του προηγουμένου έτους. Από αυτό το «παλιρροιακό» κύμα των μεταναστών, το 66% είναι Σύροι, το 21% Αφγανοί και οι λοιποί από το Ιράκ και το Πακιστάν.

Η πηγή της αύξησης πρέπει να αναζητηθεί στην Τουρκία που αποτελεί το σημείο εκκίνησης για τους μετανάστες προς την Ελλάδα και τη Βουλγαρία. Η Τουρκία είναι η χώρα με τον μεγαλύτερο προσφυγικό πληθυσμό της Συρίας. Δύο εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε πόλεις της Τουρκίας ή σε καταυλισμούς κατά μήκος των συνόρων με τη Συρία. Ο πληθυσμός των προσφύγων έχει αυξηθεί σταθερά στην Τουρκία από την έναρξη του εμφυλίου της Συρίας, αλλά έκανε «άλμα» μετά τον Οκτώβριο του 2014 και σε διάστημα τριών μηνών έφτασε σε 1,5 εκατ. πρόσφυγες. Τον μήνα αυτό σηματοδότησε η ισλαμική πολιορκία της Αϊν αλ-Αράμπ (Ayn al-Arab/ Kombane), και οι μάχες ανάγκασαν περίπου 400.000 Σύρους να βρουν καταφύγιο στην Τουρκία. Ένας άλλος παράγοντας ήταν η τουρκική οικονομία. Πολλοί Σύροι που ζουν στην Τουρκία είχαν τη δυνατότητα να επιβιώσουν με προσωρινή απασχόληση και περιστασιακή εργασία. Όμως η τουρκική οικονομία έχει αρχίσει να επιδεινώνεται, η λίρα έχει αποδυναμωθεί και από τριετίας η ανεργία αυξάνεται, γεγονός που καθιστά δύσκολο τον βιοπορισμό για τους πρόσφυγες.

Τα επακόλουθα της πολιορκίας του Κομπάνι και τα τουρκικά οικονομικά προβλήματα συνέπεσαν με τη χαλάρωση που επήλθε στην κυβερνητική πολιτική της Αθήνας, μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον ΣΥΡΙΖΑ, ως προς την αλλαγή προσέγγισης σε σχέση με τη σύλληψη και την κράτηση των μεταναστών. Αντίθετα, η νέα πολιτική επικεντρώθηκε στην ταχεία προώθησή τους στην υπόλοιπη Ευρώπη αντί να κρατούνται σε κέντρα κράτησης στην Ελλάδα. Καθώς οι μετανάστες άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι η ανατολική διαδρομή είναι ανοικτή, μετέδωσαν την πληροφορία σε όλους, αυξάνοντας τις ροές.

Οι επόμενοι μήνες θα μπορέσουν να προσφέρουν κάποια ύφεση, ακόμη και αν η Ε.Ε. (και η καγκελάριος Μέρκελ που θέλει να διατηρήσει το ηγετικό της status) δεν μπορεί να βρει λύση. Καθώς πλησιάζει ο χειμώνας είναι πιθανόν ότι η ροή της μετανάστευσης θα αρχίσει να επιβραδύνει. Η Ε.Ε. ωστόσο θα πρέπει να είναι προετοιμασμένη σε επίπεδο υποδομών για την αποφυγή απωλειών ζωών μεταξύ εκείνων που διασχίζουν τα παγωμένα Βαλκάνια. Φυσικά, ο κρύος καιρός θα υποχωρήσει με τον ερχομό της άνοιξης, και με τον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία να μη δίνει κανένα «σήμα» για σύντομη λήξη, το πλέον πιθανό είναι να συνεχιστεί η μεταναστευτική κρίση και τον επόμενο χρόνο.

*Ο Μιχάλης Έρνεστ είναι Διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών
**Φωτό/Σταύρος Χαμπάκης