Το εκπαιδευτικό λειτούργημα ως φορέας ηθικής ολοκλήρωσης

Έχουν περάσει ανεπιστρεπτί τα αλήστου μνήμης χρόνια της χρηστομάθειας και του αυταρχισμού στην αγωγή και στην εκπαίδευση των νέων ανθρώπων. Κανείς δεν μπορεί να ξεχάσει τον χάρακα και το ξύλο ως μέσο επιβολής και πάταξης της όποιας απειθαρχίας. Το μοντέλο αυτό είχε πλατωνικές καταβολές, καθώς όπως έλεγε ο Πλάτων επιβάλλεται η αυστηρότητα στην αγωγή των νέων που ως ακατέργαστα υλικά πρέπει να διαπλαστούν με τον δέοντα τρόπο.

Του Νικόλα Παπαναστασόπουλου*

Από την άλλη, ο εκσυγχρονισμός της ελληνικής κοινωνίας σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο μετουσιώθηκε, δυστυχώς, ως μετάβαση από το ένα άκρο της υπερβολής του αυταρχισμού στο άλλο άκρο της έλλειψης και της ασυδοσίας. Παρά ταύτα, άρχισαν να εφαρμόζονται νέες παιδαγωγικές μέθοδοι που προάγουν τον μαθητή ως ξεχωριστή αυθύπαρκτη προσωπικότητα και ενώ αυτός είναι ο ορθός ή καλύτερα παιδαγωγικός τρόπος, κάπου χάθηκε το μέτρο, με αποτέλεσμα όχι μόνο τη γνωσιακή αλλά κυρίως την ηθική κενότητα.

Κατεξοχήν η παρακμή αξιών και η κατάπτωση της κοινωνίας αντανακλώνται και στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Η διάχυτη ατμόσφαιρα και νοοτροπία, παρά τις φωτεινές εξαιρέσεις, ωθούν σ’ έναν εκπαιδευτικό που θέλει περισσότερο να είναι ευχάριστος παρά ωφέλιμος. Που διεκπεραιώνει το μάθημα και δεν προσανατολίζει ηθικά τον μαθητή του. Η τιμητική αυτή έννοια του δασκάλου (στην όποια εκπαιδευτική βαθμίδα) έχει απαξιωθεί και απολέσει το βαρύ της σημασιολογικό φορτίο. Έχει μετατραπεί πεπερασμένα εργαλειακός και πόρρω απέχει από αυτό που πρότασσε ο Αριστοτέλης ότι πέρα από φορέας προαγωγής των διανοητικών αρετών ο εκπαιδευτικός συνιστά τον πλοηγό στην εντελέχεια και στην ηθική ολοκλήρωση του ατόμου.

Θα αναρωτηθεί κανείς το γιατί; Πέρα από τις όποιες απαντήσεις για τις πενιχρές οικονομικές απολαβές (που δεν είναι αμελητέος παράγοντας), ο αξιακός λόγος έχει χαθεί από το εκπαιδευτικό μας σύστημα, επειδή έχει ταυτιστεί με άλλες εποχές και κυρίως ιδεολογίες. Η σύγχρονη τάση προκειμένου να μη χαρακτηριστεί συντηρητική έχει οδηγήσει στο να επιτρέπονται τα πάντα και να χάνονται τα περισσότερα.

Δυστυχώς δεν έχει γίνει αντιληπτό ότι είναι άλλης τάξης η άνεση και το καλό κλίμα στην εκπαιδευτική διαδικασία και άλλης η απώλεια ρόλων και ένας δάσκαλος που γίνεται αντικείμενο (άθυρμα) και όχι το κύριο υποκείμενο της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Θα πει κανείς τι να κάνει από μόνος του ένας δάσκαλος στην έρημο των ιδανικών και του σεβασμού των στοιχειωδών κανόνων κοινωνικής ευγένειας και συμπεριφοράς; Όταν σε μια κοινωνία ο ένας απευθύνεται στον άλλον με τη γνωστή ελληνική προσφώνηση, όταν η οικογένεια αντιμετωπίζει τα δικά της προβλήματα και η πολιτική πραγματικότητα είναι αυτή που είναι, τότε τι να κάνει ένας άνθρωπος που μπορεί να μην επέλεξε αυτό το λειτούργημα;

Θα μπορεί να πει ότι οφείλει να γίνει ο «Δον Κιχώτης» του ονείρου, το πρότυπο για τους μαθητές του, ως φάρος όχι στείρας γνώσης, αλλά μιας ηθικότητας που εμπνέεται και οιστρηλατείται. Στην κοινωνική σφαίρα, ο σεβασμός του άλλου, η μύχια ευγένεια και ο όχι ο ψευδεπίγραφος καθωσπρεπισμός, η τήρηση κανόνων ηθικής κοινωνικής συμπεριφοράς δεν είναι εξωτερικό ένδυμα, αλλά συνειδησιακός και εσωτερικός οπλισμός.

Ο εκπαιδευτικός είναι αυτός που με τον «χρωστήρα» του συμβάλλει σε μέγιστο βαθμό στην εξέλιξη από το εν δυνάμει υλικό σε ενεργεία ανθρώπινο ηθικό ον. Αυτός που δίνει μορφή, μετατρέποντας το άμορφο σε όμορφο.

*Ο Νικόλας Παπαναστασόπουλος είναι διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το συγγραφικό του έργο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ι. Σιδέρης